Wat is een gnomon?
Een gnomon is in principe een stok. Met een doodgewone stok kan je heel leuke (en gemakkelijke) proeven doen. Het enige waar je op moet letten, is dat de stok verticaal staat. Hoe zou je dat kunnen controleren? En natuurlijk moet er zonlicht aan de stok kunnen, liefst van 's ochtends tot 's avonds. Je kan de stok dus beter buiten plaatsen.
Als de
zon
schijnt, werpt de stok een schaduw op de grond. Wanneer is de schaduw erg lang? Wanneer is de schaduw het kortst? Dat hangt natuurlijk allemaal af van de plaats van de zon aan de hemel, en van
de hoogte van de zon boven de horizon. We gaan een jaar lang van dag tot dag heel nauwkeurig de positie van de zon aan de hemel volgen aan de hand van de schaduw die de stok produceert.
Makkelijkst is als je het eindpunt van de schaduw op één of andere manier kan markeren op de grond. Hoe je dat in de praktijk doet? Dat kies je zelf: krijt, steentjes op de grond leggen, werken met een groot papier, … het heeft allemaal zijn voor- en nadelen.
We willen niet alleen weten hoe lang de schaduw is, maar ook in welke
windstreek
de schaduw staat. Want dat verandert natuurlijk ook in de loop van de dag. Je zal trouwens merken
dat de zon lang niet altijd pal in het oosten opkomt.
In feite gebeurt dat enkel rond 21 maart en rond 22 september, bij het begin van de lente en de herfst. Wel bereikt de zon zijn hoogste punt altijd pal in het zuiden. Dan is de schaduw van de stok het kortst.
Met een doodgewone stok kunnen we dus de tijd meten, en de gang van de seizoenen meten. De stok in ons experiment heeft dus een wetenschappelijke naam: een gnomon. De volkeren uit de Oudheid hebben de gnomon uitgebreid gebruikt. De oude Egyptenaren bouwden een lange hoge paal, een obelisk. Die obelisk wierp natuurlijk ook een schaduw op de grond. En op die manier wisten ze hoe laat het was. Zoek via het internet eens op waar er overal obelisken zijn. Je zal verstomd staan. Er zijn nog andere volkeren die de zon aanbaden en bestudeerden.
Zo werd de gnomon ook door de oude Grieken gehanteerd. Een zekere Eratosthenes gebruikte het principe om de omtrek van de aarde te bepalen. En hij deed dat met een ongelooflijke nauwkeurigheid. Als je je metingen heel nauwkeurig uitvoert, zal je zelfs vaststellen dat de zon niet altijd op hetzelfde moment van de dag pal in het zuiden staat. En dat komt omdat de aarde niet in een mooie cirkelbaan rond de zon beweegt, maar wel in een ellips. De details zouden ons te ver leiden, dat is voer voor geleerde professoren aan universiteiten. Een doodgewoon stokje en zijn schaduw…
Dat is in feite het fantastische aan dit experiment. Veel mensen denken dat een wetenschapper een groot laboratorium nodig heeft met heel veel peperdure apparatuur. Dat is dus niet zo. Met een doodgewone stok kan je ongelooflijke resultaten bekomen. Er zijn twee voorwaarden: je moet nauwkeurig werken, en veel doorzettingsvermogen hebben. Als je dat kan, ligt de wereld aan je voeten. Letterlijk en figuurlijk.
Nog andere vragen?
Statistieken:
Online: 25
Vandaag: 421
Laatste week: 9.988
Pagina's: 38.777.947
sinds 15 aug 2010